Өмнө нь хашаандаа мод, цэцэг тариад түүнийгээ харж баясдаг байсан бол орчин үед хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнийг өөрсдөө тарьж ургуулах, эрүүл хүнс, эдийн засгийн хэмнэлтэнд илүүтэй анхаарах болсон нь ногоон орчинд хандах хандлага  өрчлөгдсөнийг илтгэнэ. "Хэрэв та хашаатай бол түүнийгээ хэрхэн тохижуулж, ямар ногоон байгууламжийг бүтээнэ хэмээн төсөөлж байна вэ?" гэсэн асуултад нийт 465 оролцогчийн дийлэнх нь "Өрхийн хэрэглээний ногоогоо өөрсдөө тарьдаг болмоор байна" гэсэн хариултыг өгсөн юм. Хоёрдугаарт, "Гэр бүлээрээ хамтдаа хооллож, цагийг хөгжилтэй өнгөрүүлдэг орчинг бүрдүүлнэ" гэсэн хариулт байлаа. Харин "Ногоон байгууламж танд юу өгөх вэ?" гэсэн асуултад дийлэнх оролцогч "Сэтгэл санааг тайвшруулна" гэж хариулсан байдаг. Нэмж хэлэхэд зуслангийн эсвэл амины орон сууцны хашаагаа тохижуулж ажиллах нь олон талын ач тустай. Байнгын хөдөлгөөнтэй байснаар эрүүл мэнд сайжрахын зэрэгцээ амьдрал утга учиртай болж та гэр, зуслан руугаа яардаг болно. Үр хүүхдэд тань бага гэлтгүй хийх ажил оногдож тэд хөдөлмөрийг мэдэрч эхлэх болно. Мөн тарьсан жимс, жимсгэнэ, хүнсний ногоо хэрхэн ургаж байгаа үйл явц өдөр бүр тэдний сонирхлыг татах болно. Байгалийн танин мэдэхүйн хичээлийг өөрийн хашаанаасаа л олж мэднэ гэсэн үг. Хайртай дотны гэр бүлийнхэн тань зочилж өдөр бүр л хөгжил баяслаар дүүрэн өнгөрүүлэх болно гээд дурдвал дуусашгүй. 

Иймээс хашаагаа ямар байдлаар, хэрхэн оновчтой тохижуулж, цэцэрлэгжүүлэх талаар дээрх санал асуулгын хариунд үндэслэн та бүхэндээ 4 төрлийн хашааны загварыг санал болгож байна. Мэдээж дээр нь манай оронд элбэг тарьж ургуулдаг жимсний бут, мод ургамлуудын талаар мэргэжилтнүүдийн хамтаар зөвлөмж хүргэх болно. 

Юуны өмнө, энэ ажил Та бүгдийн төсөөлж байгаа шиг тийм ч халширмаар хэцүү биш гэдэгт итгэж болно. Гэхдээ толгойдоо орсон бүх мөрөөдлөө ганцхан зуны дотор хийнэ гэж төлөвлөж болохгүй. Учир нь, хэт олон ажил зэрэг эхлүүлэхээр алийг нь ч дуусгаж амжилгүй зуны гурван сар дуусч болно. Магадгүй үүнээс болж таны урам хугарч, тэр бүү хэл том мөрөөдлөөсөө ч татгалзахад хүрэх магадлалтай. Иймээс алхам алхмаар, хүч бололцоондоо тулгуурлан хийх нь ур дүнтэй юм. 

 

 

 

Хэрвээ Та гэр хорооллын 0,07 хэмжээний газартай бол (мэдээж амьдрах байшин, 00, түлээний саравч, гарааш гэх мэт барилга байгууламжид 4/1 хэмжээний газар нь аль эрт зориулагдсан байдаг) зуны цагт гадаанаа суухаар сүүдрэвч, хүүхдийн тоглоомын талбай, машин тавих ил зогсоол, явган зам гэх мэт зайлшгүй шаардлагатай талбайг сул орхиод бусад хэсгийг ногооруулахыг зорих хэрэгтэй. 

 

 Ногоон байгууламжид мод бут, ногооны талбай, цэцгийн мандал багтана. Нэгэнт талбай бага учраас том мод тарихаас зайлсхийж жижиг бутлаг мод тарих нь илүү тохиромжтой. Мод, бутаа сонгохдоо 1 сумаар 2 туулай буудах нь илүү ашигтай. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь аль болох жимс өгдөг мод, бут гэсэн үг. Жижиг талбайтай бол: 

1. Үхрийн нүд 10-20 ширхэгийг тарьснаар 2-5 кг жимс авна. Гэхдээ хашаа эсвэл зам дагуулан тарих хэрэгтэй. 

2. Монос 2 ширхэг. 00-ын ойролцоо таривал илүү сайн. 

3. Алим 2 ширхэг. Гэхдээ тарихдаа сүүдрэвчийн ойролцоо нар тусдаг болон нөмөр газрыг сонгоорой. 

4. Тэхийн шээг 2 ширхэг. Ингэхдээ гоёлын зориулалтаар аль нэг тохиромжтой хэсэгт шигтгээ болгон тарьж жимс, болон тайрсан мөчрөө хожим нь эмийн зориулалтаар ашиглаж болохыг битгий мартаарай. 

5. Нарс 1 ширхэг. Ингэхдээ шинэ жилээр гацуурын оронд чимэглэн засч болохоор газарт тарих хэрэгтэй шүү. 

 

Хашаа тань ямар ч жижигхэн байсан хамгийн багадаа 1хЗ ам.метр талбайг хүнсний ногоо тарихад зориулаарай. Ингэснээрээ та энэ

 

талбайгаас зуны турш хэрэглэх ногоон сонгино, гоньд, яншуй, навчит байцаа, өргөст хэмхийг авах боломжтой. Мөн энэ нь танай хашааг гоёмсгоор чимнэ гэдэгт итгэж болно. Дээр нь жижиг хүлэмж, мөлхөө парниктай бол илүү үр дүнтэй бөгөөд өөрсдийн хэрэгцээнээс гадна худалдан борлуулах хэмжээний үр өгөөжийг хүртэх болно. 

 

 

Энд таны болон танай гэр бүлийнхний гоо сайхны мэдрэмж маш чухал. Маш олон сонголт бий. Нэг жишээ дурдахад, 3x6 м хэмжээтэй жижиг хүлэмжинд 10 орчим бут гоньд, 10 бут яншуй, 5 бут цоохор майлз, 1 ам .метр талбайд хятад байцааг 10-15 хоногийн зайтай ээлжлэн тарьдаг. Харин 1,2x6 метр хэмжээтэй талбайд өргөст хэмх, 1,2x4 метр орчим талбайд амтат чинжүү тарьдаг. Ингэж тарьсны дараа хурааж буй ургац нь 3-4 ам бүлтэй 2-3 айлын хэрэгцээг хангаад зогсохгүй өвлийн турш хэрэглэх ногоогоо ч нөөшлөн авах болно. Эдгээрээс наадам гэхэд амтат чинжүүнээс бусад бүх ногоо хэдийнэ ургачихсан, хүнсэндээ хэрэглэж эхэлсэн байдаг нь хүлэмж, парник ашигласны давуу тал юм. 

 

 

Ногоон байгууламж бий болгоход анхаарах гол зүйл нь хөрс. Хөрс муутай (элс, хайрга, хад чулуу, намаг гэх мэт) бол санаагаар унах хэрэггүй. Учир нь нэгэнт хэт том мод тарихгүй учраас жижиг бутлаг модны үндэс хэсгийн хөрсийг шаардлагатай хөрсөөр сольж баяжуулснаар асуудлыг шийдэж болно. Харин том мод тарих бол хөрсний ус 3 м-ээс доош байсан нөхцөлд л тарьж болно гэдгийг анхаараарай. Хөрс доошоо 3 м орчим явахад дан хад чулуу байвал том мод тарихад хүндрэлтэй буюу боломжгүй. 

Усалгаа. Зуслан, гэр хороолол хаана ч байсан төвийн усалгааны системд холбогдоогүй, айл бүр худагтай байж чаддаггүй учраас хүндрэл гарах нь дамжиггүй. Иймээс томхон буюу жишээлбэл, 1 тн усны ёмкость тавибал усны машинтай тохироод усаа аваад байх боломжтой санагддаг. Мод, бут ялгаагүй 7-14 хоногт 1 удаа ханатал буюу 30-50 л усаар усална. Харин өдөр бүр бага багаар услах нь модоо тамирдуулж сөргөөр нөлөөлдөг. Долдугаар сар гарч буюу наадмын дараагаас эхлэн борооны улирал эхэлдэг гэж үздэг. Энэ үед усалгаа арай багасна. Борооны ус тосох сав ахиухан бэлтгэчихвэл усалгааг хэмнэх боломжтой. Дуслын усалгаа хэрэглэвэл усыг маш бага зарцуулдаг билээ. Сүүлийн үед бохирын асуудлыг септик аргаар шийдэж, байшиндаа хэрэглэсэн саарал усыг ногоон байгууламжиндаа ашиглах боломжтой болсон тул усны нөөц шавхагдаж байгаа энэ үед болж өгвөл дахин боловсруулж ашиглах энэхүү шийдэлд анхаарлаа хандуулаарай.

 

 

 

Том талбайг ногооруулахад анхаарах гол зүйл нь салхинаас талбайгаа хамгаалах юм. Учир нь, жижиг хашаанд энэ мэдэгдэхгүй эсвэл бага мэдрэгддэг. Харин том талбайд шууд мэдрэгдэж ихээхэн хэмжээний хохирлыг байнга учруулдаг. Иймээс салхины урсгал аль зүгээс илүү хүчтэй орж ирдгийг ажиглан том мод тарих нь зөв шийдэл болно. Үүнийг хамгаалалтын бүс байгуулах гэж ч нэрлэж болно. 

Хамгаалалтын зурвас нь давхар үүрэг гүйцэтгэдэг. Нэгдүгээрт, салхи, хоёрдугаарт, элсний нүүдлээс хамгаална. Гуравдугаарт, өвөлдөө цас хуримтлуулах давуу талтай. Дөрөвдүгээрт, салхи үлээхгүй учраас зун, хаврын улиралд чийгний алдагдпыг эрс багасгана. Ийм зурвасыг нягт байрлалаар буюу 2-3 эгнээгээр мод, бут тарих замаар үр дүнд хүрдэг. 

Ямар мод тарих вэ? Эхний эгнээ буюу салхины хүчийг өөр дээрээ авч сааруулахад улиас, нарс, агч гэх мэт өндөр моднууд хамгийн тохиромжтой. Нарс нь шилмүүсээ гөвдөггүй учраас жилийн 4 улиралд өтгөн саглагар байж чаддаг тул хамгаалах талбар ихтэй гэсэн үг. Манай нөхцөлд ургах чадвар сайтай учраас сүүлийн үед ихээр тариалж байна. Зөвхөн эр улиасыг олж тарьж чадвал намартаа хөвөн хаяхгүй, асуудалгүй ургах болно. Мөн арчилгаа багатай, хурдан томордог гээд давуу тал ихтэй мод юм. Харин агч модны зөв сортыг олж тарьж чадвал (зарим сорт нь өвөлдөө дээрээсээ хөлдөж байгаа нь ажиглагддаг) мөн л амархан томордог. Мод нь өөрийгөө навчаараа гоёж, үзэсгэлэнтэй харагддаг. Эдгээр модыг ихэвчлэн өөр хоорондоо 4-6 м зайтай тариалдаг. Зөвхөн 1 эгнээгээр дээрх өндөр модыг тариалахаас гадна 2 дахь хамгаалалтын зурвасыг үүсгэх нь илүү баталгаатай хамгаалалт болж өгнө. Харин 2 дахь зурвасаа арай намхан мод, бутаар хийх ба шигүү маягаар тарих нь үр дүнтэй. Ямар мод тохиромжтой вэ? Энд дахиад л 1 сумаар 2 туулай буудах нь илүү зөв. Юуны түрүүн монос, тэхийн шээг, долоогоно, өрөл гэж зөвлөх байна. 

Энэ эгнээнд тариалах модыг 3-4 м зайтайгаар, эхний эгнээнд тарьсан модтойгоо шатрын хөлгийн байрлапаар буюу хоосон зайг нөхөх маягаар тарина. 2 дахь эгнээний хамгаалалтын бүсэд хайлаас, шар хуайс, жигд, бургас гээд тариалж болох олон сонголт таны өмнө бий. Хамгаалалтын бүсийн 3 дахь эгнээг байгуулж бут тариалж өгвөл салхи гэдэг аюулыг мартах болно. Энд үхрийн нүд, тошлой, улаалзгана, далан хальс, бөөрөлзгөнө, интоор гээд дахиад л жимс өгдөг бутнуудыг зөвлөх байна. 

Улиас: 20 орчим метр өндөр ургадаг мод. Навч найлзуур нь анхилуун үнэртэй давирхайгаар бүрхэгддэг. Элсэрхэг хайргархаг үржил шим муутай хөрсөнд ургаж чаддаг чийгэнд дуртай. Титэм нь навч томтой учир утаа тоос татах чимээн шуугиан намсгах ус хөрс хамгаалах нэн их ач холбогдолтой. Намгархаг газар тарихад илүү тохиромжтой. 

Хайлаас: манай нөхцөлд хамгийн тэсвэртэй түргэн ургадаг мод нь хайлаас улиас юм. Хайлаас өнгө үзэмж сайтай сайн энерги өгдөг мод. 

Гацуур: 20 м гаруй өндөр ургадаг. Мөнх ногоон мод. Хөнгөн элсэрхэг хөрсөнд дуртай. 

Шинэс: 25 м гаруй өндөр ургадаг шилмүүстэй мод. Хөрс голдоггүй, гэрэлд дуртай. 

Сахалт хус: 20-30 м хүртэл өндөр ургадаг. Энэ хус нь манайд ургадаг хуснаас ялгаатай нь мөчир нь доошоо унжиж ургадаг. 

Монос: Цагаан баг цэцэгтэй бөгөөд цэцэглэх үедээ сайхан үнэртэй мойл жимсний мод юм. 

Агч мод: 3-7м өндөр ургах гоёмсог навчтай бэсрэг мод юм. Хүйтэнд  тэсвэртэй. Элсэрхэг хөнгөн хөрсөнд сайн ургадаг. Үрээр үржүүлэхэд хялбар үржинэ. Гоёл чимэглэлийн зориулалтаар ганц нэгээр болон бусад зүйлийн мод буттай хослуулан төгөл гудамжны хажуу зам дагуулж цуваа хэлбэрээр ургуулахад нэн зохимжтой. Таналт хяргалт сайн даана. Хэлбэржүүлэхэд нэн үзэмжтэй. 

Шар хуайс: 6 м хүртэл өндөр ургадаг модорхуу сөөглөг ургамал. Шар цэцэгтэй. Өргөстэй сөөг. Буурцагт ургамал учир хөрсийг азотоор баяжуулдаг. Хэлбэржүүлэлт сайн даана. Ган тэсвэртэй сүүдэрт дуртай. Амьд хашаа хийхэд тохиромжтой 

Голт бор: Нил ягаан цэцэгтэй цэцэглэх үедээ сайхан үнэртэй. Том навчтай 4-5 м өндөр ургадаг. Чимэглэлд тохиромжтой том сөөг мод. 

Бургас: Хамгийн найдвартай "байгаль хамгаалагч" болдог. Хөрс голохгүй хаана ч ургадаг учраас цөлжилтийн аюул нүүрлэсэн газар болон ширгэж буй гол мөрний сав газарт тариалахад усны нөөцийг нэмэгдүүлэх ач холбогдолтой. Хурдан ургадаг учраас цөлөрхөг газрыг ногооруулах хэлбэржүүлэлт хийж гоёл чимэглэлийн болон амьд хайс хашлага салхины нөмөр болгох зорилгоор зурваслан тарина. 

Үхрийн нүд: Энэхүү бут нь өөрөө өөртөө тоос хүртээдэг учраас ганц ширхэг бут байсан ч үр жимсээ өгч байдаг. Сүүдэвтэр газар ус чийг ихтэй нөхцөл шаарддаг тул хашааны ёроол модны доогуур эсвэл байшингийн араар таривал илүү зохимжтой. 

Интоор: Гэрэл чийгэнд дуртай. Жимс их өгдөг. 

Тошлой: Хүйтэнд тэсвэртэй жимс бөгөөд эрт боловсордог. 1-1 5м өндөр өргөслөг иштэй бутлаг ургамал юм. 

Улаалзгана: 1-2 м ургадаг сөөг хэлбэрийн ургамал. Навч нь эфирийн тос витамин арвинтай учир цай хэлбэрээр ашиглах боломжтой. 

Бөөрөөлзгөнө: Арвин ургац өгдөг сайхан үнэртэй бөгөөд хавартаа цагаан өнгөөр цэцэглэж, гаднах орчинд өнгө нэмдэг. 

Далан хальс: Тариалахад тохиромжтой газар нь сүүдрэвч эсвэл хашааны хана, аль болох нүдэнд тусах газар байрлуулбал илүү гоёмсог харагдах болно. 

Долоогоно: Байгаль дээрх цэвэр эмчилгээний зориулалтай хүчиллэг, зөөлөн, амтлаг байдгаараа ходоод гэдэсний шингээлтийг сайжруулж цусыг цэвэрлэх, зүрх судасны өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх ач тустай. Ялангуяа цусны даралт өндөр болохоос сэргийлдэг. Мөн гаднах орчны өнгө үзэмжийг нэмэгдүүлдэг. Ногоон байгууламжинд ганц нэгээр болон хэсэг, хэсэг бүлгээр нь хамгаалалтын зурвас, амьд хашлаганд хөрс хамгаалах зориулалтаар суулгахад тохиромжтой. 

Өрөл: Цагаан цэцэгтэй, алимны төрлийн мод. 10 м өндөрт ургана. Хэлбэржүүлэлт сайн даана. Арвин жимс өгнө. Жимс нь модон дээрээ өвөлждөг. 

Америк сарнайн суулгац: Хучиж хамгаалахгүйгээр өвөлжиж зуны турш намар орой болтол цэцэглэнэ. Үргэлжийн анхилам сайхан үнэртэй бөгөөд 1.8 м өндөр бутлана. 

Дунджаар айл өрхүүд хэрэгцээндээ 2 ш алим, 2 ш чавга, 10ш үхрийн нүд, 2 ш интоор тарилаа гэж бодоход зун, намрын улиралд 50 гаруй кг алим, 25 орчим кг чавга, 30 кг үхрийн нүд, 12 кг интоор хураана. Гэхдээ энэ нь ургацын хэмжээг багаар тооцсон үзүүлэлт юм. Магадгүй дөнгөж тариалж эхэлж байгаа учраас ийм хэмжээний ургац хураана гэхээр төсөөлөгдөхгүй байж магадгүй. Нэгэнт ургаж эхлээд, жимсээ өгч эхэлсэн л бол дээрх хэмжээний ургац авах нь зүйлшгүй юм. Мэдээж арчилгаа шаардана, гэхдээ та өдөр бүр арчлахгүй, жилд 1 -2 удаа бордож, 7 хоногт 1 удаа усалж, 10 хоногт 1 удаа хөрс сийрүүлж, томроод ирэхэд нь 2 жилд 1 удаа таналт хийж, жилд 2 удаа хортон, өвчлөлөөс хамгаалах арчилгаа хийхэд хангалттай.

Эх сурвалж: barilga.mn